*********
من هنا وادي السياح
*******************
من هنا وادي المُغر
*************************
الدامون
https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86_(%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86)الدامون
الدامون كانت قرية فلسطينية مهجرة تقع على مسافة 11 كم جنوب شرق مدينة عكا فوق أرض سهلية على الطرف الشرقي من سهل عكا. وكانت طرق فرعية تربطها بالطريقين العامين عكا – صفد وعكا – حيفا. وقد ذكرها ناصر خسرو في رحلته من عام 1047. عرفها الصليبيون باسم "دَمَر Damar". وتحدث عنها أبو الفداء (القرن الرابع عشر) في كتابه "تقويم البلدان" قائلاً : " ومن البروة بلغت دامون فزرت المشهد المعروف ب ذي الكفل". ( كان أهل الدامون يسمون هذا المكان مزار عبد المغيث).
اعتمدت القرية في شربها وزراعتهت على مياه الينابيع الغزيرة ومياه نهر النعامين المجاور لأراضيها. بلغت مساحة أراضيها 20،246 دونم. زرع أهل القرية معظم أراضيهم بالحبوب على أنواعه، ولكن الدامون اشتهرت بجودة بطيخها وشمـّامها. كما تكثر فيها أشجار التين والزيتون والصبار وكروم العنب. تربة الدامون طينية سمراء وحمراء على جانب كبير من الخصوبة. كان العرب يملكون 19,073 دونماً من مجموع مساحة أراضي القرية، أما ما ملكه اليهود والصهاينة فلم يزد على 687 دونماً. وكان ما مساحته 597 دونماً ملكاً مشاعاً بين سكان القرية الذين كان كلهم من العرب.
كانت غالبية مساكن الدامون مبنية على طرفي طريق واحدة. بلغت مساحة مسطح القرية المبني 111 دونماً. وقد بدأ عمرانها يتطور منذ 1935 حيث بدأ السكان يبنون البيوت الحديثة الاسمنتية. كان عدد المنازل سنة 1931 حوالي 183 منزلاً. ووصل عدد منازل القرية عام 1948 إلى 303 منزلاً. بلغ عدد سكان الدامون عام 1887 قرابة 725 نسمة ووصل عددهم عام 1945 إلى 1310 أشخاص (1240 مسلما و70 مسيحياً)، وفي عام 1948 أكثر من 1500 نسمة.
يرجع أهل الدامون في أصولهم إلى قبيلة الزيدانية التي نزحت من الحجاز، ومنهم ظاهر العمر الزيداني والي عكا (توفي عام 1775م). وكان جامع الدامون معروفاً كأحد معالم الزيدانية وكان سكان القرية يرون شبهاً معمارياً بين جامعهم وجامع الجزار في عكا. عمل معظم سكان الدامون بالزراعة واشتغل بعضهم في صناعة الحُصر والقفف (السلال) من نبات الخوص والحلفاء والأسل الذي ينبت على ضفاف نهر النعامين.
- أسست في القرية مدرسة ابتدائية عام 1886 في العهد العثماني وبنيت مدرسة ابتدائية إضافية في زمن الاحتلال البريطاني، ولم يزد التعليم عن الصف الرابع الابتدائي.
شارك أهل الدامون في ثورات فلسطين المتعاقبة على الاحتلال البريطاني وكذلك ضد الصهيونية عام 1948، ولكن القرية سقطت في منتصف تموز من عام 1948 في المرحلة الثانية مما يسميه الإسرائيليون بعملية "ديكل". ويرى بعض المؤرخين أن سقوط القرية كان في أواخر حزيران ( الموسوعة الفلسطينية)، وقال بعضهم (بيني موريس) أن سقوطها كان أواخر أيار بعد أن احتلت القوات الإسرائيلية مدينتي عكا والناصرة والقرى المحيطة. فنزح بعض سكان القرية حينئذ، وفر بعضهم بعد ذلك إثر قصف القرية، وتم طرد من تبقـّى فيها عند الهجوم على القرية. وقام المحتل بتدمير القرية تدميراً كاملاً. وقد تشرد أهلها في أقطاب الأرض ونزح حوالي نصفهم إلى لبنان حيث يسكنون هناك حتى اليوم في منطقة صور ومخيمي نهر البارد والبداوي، ويسكن النصف الآخر المتبقي في فلسطين في مناطق مختلفة من الجليل مثل كابول وطمرة وعبلين وشفاعمرو ومجد الكروم وشعب وغيرها. ويمنعون من العودة إلى أرضهم أو استخدامها لأي غرض كان.
******************
נחל שיח | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%8A_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%AD
وادي السياح
إحداثيات: 32°48′3.6″N 34°58′30″E
.JPG)
وادي السياح (بالعبرية: נחל שִׂיחַ) هو وادي يقع في حيفا شمال إسرائيل، بين ساحل البحر الأبيض المتوسط ومنحدر جبل الكرمل. يسكنه العرب الفلسطينيون منذ أوائل العشرينات من القرن الماضي.[1] يخضع الحي اليوم لمخطط إسرائيلي ممنهج لتهجير سكان الحي وهدمه لتحويله إلى محمية طبيعية، حيث يُعاني سكان الحي وما زالوا من سوء الخدمات وعدم تلبية إحتياجاتهم الأساسية.[2][3]
التسمية[عدل]
سُمّي وادي السُيَّاح بهذا الإسم نسبة لكلمة "سائح" التي تعني الراهب المتنسك في البرية.[4]
الموقع[عدل]
يقع وادي السياح جنوب غربي حيفا، ويحيط به جبل الكرمل وتنتشر حوله أشجار البطم والسنديان. ويقع في غربه البحر الأبيض المتوسط جنبًا إلى مقبرة "كفار سمير" اليهودية. وعلى قمة جبل الكرمل من الجهة الشرقية يقع حي "كرميليا" اليهودي، ومن الجهة الشمالية يقع حي الكبابير العربي.
المعالم
يحوي الوادي على آثار كنيسة صليبية، ودير للرهبان الكرمليين عند سفحه الجنوبي يعود تاريخه للقرن السادس. وتقع أسفل الوادي "عين السياح" وهي مياه نقية تتوزع بإتجاه بستان الخياط، وهو بستان يعود تاريخه إلى أوائل القرن العشرين، قام بإنشائه عزيز الخياط على طريقة فن البساتين العربية والإسلامية، حيث يحوي بداخله على برك تجميع مياه، شلالات ماء، نوافير، مدرجات وقنوات متشعبة تربط أجزاء البستان، وتسقي أشجار الرمان، التين، التفاح، التوت وغيرها.
المعاناة
يعاني سكان حي وادي السياح من عنصرية إسرائيلية، حيث تنوي الحكومة هدم جميع البيوت التي بنيت ما بعد عام 1965، بحجة أنها غير قانونية ولا تملك تراخيص البناء، فيعاني سكان الوادي من إهمالًا ونقصًا بالخدمات، بالرغم من إعتراف بلدية حيفا به بأنه جزء من المدينة، ويدفع سكانه جميع الضرائب كالمسكن، الكهرباء، المياه والأرنونا. إلّا أن سلطة حماية الطبيعة تسعى إلى تحويل الوادي إلى محمية طبيعية، حيث قامت بإنشاء مسارات للمشي وأماكن للتخييم.
أنظر أيضًا
****************************
«وادي السياح» في حيفا: مسلسل معاناة ينتهي بمخطط تهجير
يتعرض سكان حي «وادي السياح»، الواقع جنوبي مدينة حيفا لمخطط تهجير، حيث أمهلت البلدية السكان عشر سنوات لإخلاء الحي، فيما أصدرت قرار هدم فوري لأحد بيوته.
ويفتقر الحي للخدمات الأساسية ويتعرض السكان فيه للتضييق من قبل المؤسسات الرسمية لحملهم على الهجرة، لكن عائلة أبو عباس التي تسكن الحي منذ عشرينات القرن الماضي تأبى التهجير وتؤكد صمودها وتشبثها بأرضها وبحقها في العيش.
أقيم الحي قبل قيام الدولة العبرية، بل منذ عشرينات القرن الماضي، حيث استقرت فيه عائلة أبو عباس، التي تتكون اليوم من سبع أسر، وعانت من رفض بلدية حيفا لسنوات طويلة الاعتراف بها ومدها بالكهرباء والماء، حتى تحقق ذلك عام 1995، حين اعترفت البلدية بالبيوت القائمة فيها حتى عام 65، لكنها رفضت توسعها، وهي اليوم تتراجع عن هذا الاعتراف وتمهل السكان عشر سنوات لإخلائها رغم أن العائلة تمتلك الأراضي بطابو مسجل.
أبو عباس: سياسة تيـئيس مقصودة لكننا لن نتزحزح...
توفيق أبو عباس، أحد أبناء العائلة أكد تمسك العائلة بحق السكن وملكية الأرض واصفًا المكان بأنه بأنه «قطعة من قلوب ساكنيه». واستعرض تاريخ الحي المحاط بينابيع المياه والطبيعة الساحرة واطلالتها على سواحل حيفا وبساتين رجل الأعمال الثري المعروف منذ العام 1948 عزيز الخياط، واملاك نعمة الجمال.
وقال توفيق: "أحاطوا الحي بالمقابر وأكوام النفايات، ومحميات طبيعية تنتشر فيها الحيوانات البرية بكثافة وبأعداد تشكل خطراً على أبنائنا وتمنعهم من الخروج ليلاً من البيوت".
وأضاف قائلاً: هذا المسلسل من المعاناة هو جزء من سياسة عامة في دولة تمارس الديكتاتورية هنا، وتكون ديمقراطية في حيفا، بحيث تفرض علينا عقابًا جماعيًا نفسيًا ومعنويًا لنيأس ونستسلم لحملنا على ترك بيوتنا وأراضينا، التي سكن واستقر بها اجدادنا واباؤنا منذ الحرب العالمية الأولى، لكن نحن متشبثون بحقنا رغم قرار المحكمة الجائر القاضي بمنحنا عشر سنوات مهلة لإخلاء الحي.
وتابع: لا أعتقد أنه يوجد لهذا القرار وهذه السياسات مثيل في أية دولة سوية بالعالم، لكننا نؤكد أن ترك المكان غير وارد بحساباتنا، وإذا حاولوا إخلاءنا بالقوة فإنني سألجأ للسكن في مغارة هنا، لأنني أفضل الموت عن ترك هذا المكان ولن أذهب الى أي مكان آخر.
وأضاف أبو عباس: لقد صادقت القاضية في محكمة الشؤون الإدارية في مدينة حيفا العام الماضي على مخطط بلدية حيفا، الذي يقضي بإخلاء حي وادي السياح دون طرح أي بديل للسكن أو أرض بديلة، علما بأننا سنرفض أي بديل لأن المسكن والأرض كما الأبناء لا يبدّلون. وتابع: وكانت المحكمة قد رفضت التماسنا ضد مخطط البلدية والذي تقدم به مركز مساواة مطالبين المحكمة بأن تأمر اللجنة اللوائية بأعادة النظر في المخطط. والغريب بالأمر أنه لم يزرنا أي من النواب العرب أو المسؤولين، ومع ذلك نحن نتوجه لكل من باستطاعته مساعدتنا لان الوقت والدوائر لاترحم.
أي قرار ترحيل بعد أكثر من مئة عام
أحمد عباس، من مواليد و سكان وادي السياح، ولد في سنوات الأربعينات وعاش صباه وشيخوخته كما مرتع طفولته في الحي، بدا عليه الإرهاق والأسى من ملاحقة البلدية، ومن الشعور بالتهديد والاستنزاف الدائم، وقال: والدي وجدي ولدوا هنا وعاشوا ما قبل الانتداب البريطاني أي في زمن العثمانيين، وبلدية حيفا اعترفت بنا كجزء من سكان مدينة حيفا منذ العام 1965، وبكل ما أقيم هنا قبل العام 1965 هو مبنى معترف به وشرعي، ونحن سكان حيفا الأصليين وندفع ضريبة المسكن، المياه و الكهرباء لكن دون أن يقدموا أية خدمات.
وأضاف: هذا المنزل ولدت فيه أنا وجميع إخوتي من قبل أكثر من ثمانين عامًا، وقد بناه والدي وجدي في العام 1920، والمبنى الآخر في العام 1936، وبعد مطالبة ومتابعة طويلة اعترفوا بنا كسكان المدينة في العام 1965 فقط، ولكن الآن يمهلوننا مدة عشر سنوات لاخلائنا نهائيًا من المكان دون ان نعرف المصير أي قرار ترحيل بعد أكثر من مئة عام. نحن عازمون على البقاء هنا لأن لا بديل لنا عن أرضنا وبيتنا.
السكان العرب جزء من المكان
المحامي عن مركز مساواة، سامح عراقي، الذي ترافع باسم سكان الحي قال لعرب ٤٨ إن القرار يقضي بمنح سكان الحي عشر سنوات لإخلائه، فيما هناك أمر هدم لمنزل واحد سيتم هدمه فور تنفيذ مخطط البلدية.
وأضاف عراقي أن بلدية حيفا تسعى للاستيلاء على أرض تصل مساحتها إلى 35 دونمًا وهي أراضي تعود لعائلة أبو عباس وبستان عزيز الخياط المتوفى، الذي كان أحد أكبر الملاكين العرب في حيفا، بهدف تحويلها إلى متنزهات عامة.
وتابع عراقي: "أعلنت المؤسسات الإسرائيلية أن مخططاتها في منطقة وادي السياح جاءت للحفاظ على المنطقة وتأهيله نظراً لقيمته الطبيعية والاثرية، ولكنهم ناقضوا مخططهم إذ باتوا يريدون تهجير السكان العرب دون النظر إلى أنهم جزء من وجود هذا المكان ومن تراثه".
وقال: هناك طاقم من المهندسين المتطوعين يعملون على مخطط بديل يستثني التجمع السكاني لوادي السياح من عملية الهدم، لأننا نقول إذا كان هناك مخطط يصلح لعشر سنوات فقد يصلح للأبد وإبقاء الأرض الخاصة خارج مخطط متنزه البلدية التي تخطط لإقامته.
https://www.youtube.com/watch?v=7BBrZV_8NV4&feature=youtu.be
https://www.youtube.com/watch?v=7BBrZV_8NV4&feature=youtu.be
صور اوتس أب
تصوير أفراد المجموعة
שמורת טבע נחל המערות
אתר מורשת עולמית
חוויה פרהיסטורית במערות שבהן התגוררו בני אדם במשך מאות אלפי שנים, לצד טיולים רגליים קצרים בין מצוקי סלעים, בעולם הטבע העשיר של הר הכרמל
מסלולים
- מסלול מערות האדם הקדמון, כולל חיזיון אור־קולי
- מסלול בוטני מעגלי
- מסלול גאולוגי מעגלי
- שביל האדם הקדמון – מסלול סיור המטפס במדרגות ועולה עד לפתח מערת התנור (הטאבון) על שם הפתח בתקרתה. החפירות הראשונות במערה זו נערכו בשנת 1927, בראשות החוקרת דורותי גארוד. היום חופרת במערה משלחת מאוניברסיטת חיפה, והחפירה נעשית בשכבות שעומקן כ־20 מטרים. המסלול ממשיך למערת הגמל, הנקראת כך משום שצורתה מזכירה דבשת. ייתכן שבמערת הגמל נערכה פעילות של עיבוד חומר גלם. במערה זו מוצגים הממחישים את הווי החיים בתקופות הפרהיסטוריות השונות. במערה הבאה במסלול, מערת הנחל (אל-וואד), אולם מבוא רחב ידיים, ובקצהו פרוזדור צר שאורכו כ־70 מטרים. לפני חזית המערה משתרעת מדרגת סלע רחבה. עיקר הממצאים במערה שייכים לתרבות המכונה אוריניאקית ( 40,000 עד 20,000 שנה לפני זמננו). המערה ננטשה לכמה אלפי שנים, ומששב האדם למקום, עבר מרכז הכובד של החיים לאולם הכניסה ולמדרגת הסלע שלפני המערה (התרבות הנאטופית, 12,000– 10,000 שנה לפני זמננו). במערה זו מוצג מיצג אור־קולי הממחיש את אורח חייו של האדם הקדמון ובפתחה קיים שחזור של אתר קבורה.
- השביל הבוטני – מסלול מעגלי מסומן בסימון שבילים כחול. השביל מוביל מזרחה לאורכו של נחל המערות ומטפס בתוך צמחיה ים־תיכונית צפופה על הצלע הדרומית של הנחל אל ראש הרכס, שם עובר ביער טבעי של אורן ירושלים. משם הוא ממשיך מערבה לתצפית מרשימה על חוף הכרמל והים ויורד בחזרה אל נקודת ההתחלה.
- השביל הגאולוגי – מסלול מעגלי המטפס לראש המצוק הצפוני של השמורה. השביל משולט בעמודי עץ שחקוקים עליהם חצים ומספרי תחנות. מהנקודה הגבוהה במסלול יש תצפית מרהיבה לעבר מישור חוף הכרמל.
- השביל למערת הגדי – שביל קצר מוביל למערה הפרהיסטורית המזרחית ביותר בנחל מערות. במערה נמצאו שלדים של האדם המודרני (הומו סאפיינס), השייכים לתרבות המוסטרית (לפני כ־90,000 שנה). ממצא זה מעיד שיתכן שבנחל מערות חיה אוכלוסייה של האדם המודרני בשכנות לאוכלוסייה של האדם הניאנדרטלי, שהתקיימה במערת הטאבון.
תצפיות נוף
מפתח מערת התנור ומראש המצוק שבגדה הצפונית של הנחל, בשביל הגיאולוגי, יש תצפיות מרהיבות על מישור חוף הכרמל.
תעודת זהות
סטטוס
השמורה הוכרזה בשנת 1971 והורחבה בשנת 1994.
הסיבות להכרזה
שימור אתר פרהיסטורי בעל חשיבות עולמית.
- יצוג של החי והצומח המאפיינים מגוון בתי גידול בכרמל.
- שימור שונית גדולה של מאובני רודיסטים.
מיקום בארץ
- השמורה נמצאת בחוף הכרמל, למרגלות הר הכרמל.
החי
בשמורה עולם חי עשיר מאוד. בעלי החיים בשמורה מייצגים את החי בכרמל, ובהם יונקים, כגון חזירי בר, גירית מצויה, שפני סלע ועטלפים, עופות דורסים, ציפורי שיר למיניהן וזוחלים.
- החי בעבר – חפירות שנערכו במערות חשפו עצמות בעלי חיים שניצודו בתקופות פרהיסטוריות, באמצעותן ניתן לשחזר את עולם החי שהתקיים בכרמל לפני עשרות אלפי שנים. על פי הממצאים, לפני 120,000 שנה חיו בחוף הכרמל היפופוטמים (ששרדו עד תקופת הברזל) ותניני נילוס (ששרדו עד המאה ה־20). עוד חיו כאן חזירי יבלות, אנטילופות שור, נמרים, צבועים, נמיות, תנים מצריים, צבאים ארצישראליים, חולדות, עכברים ושפני סלע. בעלי חיים אלו שייכים לעולם החי האפריקני. במהלך התקופה המוסטרית ( 60,000 50,000 שנה לפני זמננו), נכחדו מינים רבים של בעלי חיים, כנראה בגלל שינויים סביבתיים. מתוך שלל בעלי החיים שחיו בכרמל ובחופו נזכיר את סוס הבר, הפרא והזברה הים־תיכונית; הממותה, הקרנף שעיר, היחמור הפרסי, האייל האדמוני ואייל הכרמל; שור הבר, עז הבר, הדוב החום, השועל והזאב.
- החי בהווה – המסייר ממערב למזרח בערוץ הנחל יכול לחזות בתופעה המכונה "מפנים" – מיני בעלי החיים במפנה הצפוני שונים מאלה שבמפנה הדרומי. במפנה הדרומי היבש אפשר למצוא בעלי חיים וצמחים ממוצא יובשני מדברי, ואילו במפנה הצפוני חיים בעלי חיים וצמחים ממוצא צפוני ולח. מגוון בתי הגידול ובידודה היחסי של השמורה מעניקים מקלט למגוון רחב של בעלי חיים. במדרונות הסבוכים מסתתרים חזירי בר ותנים ובסלעי החוואר הרכים חופרים שועלים ודרבנים את מחילותיהם. עוד תמצאו כאן את הגירית המצויה, את שפן הסלע ואת המכרסם הקטן קוצן מצוי. מעופפים כאן גם אוח, נץ מצוי ועקב עיטי. נוסף על כך, רשות הטבע והגנים פעלה להשבת בז צוקים לשמורה.
הצומח
בשמורה צמחיית חורש ים־תיכוני, ולאורך קו הרכס צומח יער טבעי של אורן ירושלים. בגדות הנחל ניכרת תופעת "מפנים" – בגדה הדרומית צומחת צמחייה ים־תיכונית עשירה, ואילו הגדה הצפונית דלילה בצמחייה מעוצה ועשירה בצמחייה עשבונית. במצוקים הזקופים צומחת צמחיית מצוקים מגוונת ובה בין היתר, 
כרוב כרתי, הצומח בישראל רק בנחל מערות.
כרוב כרתי, הצומח בישראל רק בנחל מערות.
בשמורת טבע נחל מערות צומחת צמחייה אופיינית לאזור ההר הנמוך של החבל הים־תיכוני, בתחומי השמורה אפשר להבחין בתופעה של "מפנים", שבה המדרון הפונה דרומה דליל בצמחייה מעוצה ועשיר בצמחייה עשבונית, ואילו המדרון הפונה צפונה עשיר בעצי חורש ים־תיכוני צפופים. תופעה זו מיוחדת כאן משום שהמרחק בין שני המדרונות הוא עשרות מטרים בלבד.
המפנה הדרומי חשוף הרבה יותר לקרינת השמש ולכן מאפיינת אותו צמחייה עמידה יותר בפני יובש. במפנה הדרומי שולט העץ חרוב מצוי ומלווה אותו השיח אלת המסטיק. במפנה הצפוני שולטים העצים אלון מצוי ובר־זית בינוני, ועליהם נשענים מטפסים, כגון יערה איטלקית וטמוס מצוי.
בראשי הרכסים, באדמת רנדזינה המתפתחת על סלעי קִרטון, צומחים בר עצי אורן ירושלים ושיחי רתמה קוצנית, צמח ייחודי לכרמל. צמח נדיר נוסף הצומח שם הוא אכסף מבריק.
המצוקים יוצרים בשמורה בית גידול מיוחד. צמחים אופייניים למצוק הם ציפורן משולשל, מציץ סורי ושיכרון זהוב. במורדות המצוקים המערביים נפוץ השיח חלבלוב מגובשש. במקומות שסבלו משרפות נפוצים השיחים קידה שעירה, לוטם מרווני ולוטם שעיר. במצוקי נחל מערות צומח כרוב כרתי צמח רב־שנתי, קרוב לאב־הבר של הכרוב התרבותי, הצומח בישראל רק בנחל מערות, ולכן נמצא בסכנת הכחדה בארץ.
מינים נדירים נוספים הגדלים בשמורה הם העץ הקטן מורן החורש (גדל בשמורה כשיח), חוורית חרוזה, אכסף מבריק המופיעים על קירטון, צמח הסלעים צורית חופית ודבשה איטלקית – צמח חד־שנתי ממשפחת הפרפרניים, שפרחיו צהובים.
היסטוריה וארכאולוגיה
בשמורה רצף תרבויות פרהיסטוריות הנמשך כמיליון שנה, תופעה נדירה בארץ ובעולם, והיא האתר היחיד בישראל המציג לקהל את החיים בתקופה הפרהיסטורית באתר שבו הם התרחשו.
חקר המערות בשמורה החל כבר בשנת 1927, והוא נמשך לסירוגין עד ימינו. שרידים שהותיר אחריו האדם התגלו כבר מתקופת האבן התחתונה.
- התקופה הפליאוליתית התחתונה (בנחל מערות – 1,000,000 עד 250,000 שנה לפני זמננו): תרבות האדם שחי אז נקראת אשלית. בתקופה זו בפעם הראשונה בתולדות האנושות יצרו בני האדם אבני יד מצור מסותתות היטב, על ידי התזות שבבים מרובות. כלי האבן שימשו ליצירת כלי עץ ולחיתוך בשר. בשלהי התקופה, בתרבות המכונה אשלו־יברודית, נוספו כלים לקרצוף עורות.
- התקופה הפליאוליתית התיכונה (250,000 עד 50,000 שנה לפני זמננו): במערות התגלו שרידי התרבות המוסטרית. בתקופה זו יתכן שחיו יחדיו במערות הנחל האדם המודרני והאדם הניאנדרטלי. ממצאים בולטים בשמורה הם קבורה של אישה ניאנדרטלית במערת תנור וריכוז קברים של אדם מודרני במערת הגדי. בתחום השמורה התגלו העדויות הראשונות להימצאותו של האדם המודרני מחוץ לאפריקה, ולמפגש האפשרי הקדום ביותר בין הומו ספיאנס שהיגרו מאפריקה לניאנדרטלים אירו־אסייתיים. על פי הממצאים, תושבי המערות משני טיפוסי האדם נהגו להבעיר מדורות וצדו בשיטתיות בעלי חיים, כגון צבי ארצישראלי ויחמור פרסי. אבני הצור שיוצרו בטכניקות האופייניות לתרבות האשלית נפוצות מאוד. במערת הגדי התגלו חרוזים עשויים קונכיות ושרידי אוכרה, מינרל המשמש לצביעה, שנאספה ממקומות מרוחקים. זוהי אחת העדויות הקדומות בעולם לשימוש בחפצים בעלי ערך סמלי.
- התקופה הפליאוליתית העליונה (50,000 עד 20,000 שנה לפני זמננו): בתקופה זו חצה האדם המודרני ימים והתפרש ברחבי העולם, ויש להניח שידע לייצר סירות. כלי הצור השתכללו ונמצאו גם כלים מעצם ומקרני איילים. בעקבות חפירה במערת הנחל, הגדירה החוקרת דורותי גארוד סוג תרבות חדש המאופיין בכלי צור מקושתים וכינתה אותו "התרבות העתליתית".
- התקופה האפיפלאוליתית (15,000 עד 11,500 שנים לפני זמננו): מתקופה זו התגלו במערת הנחל שרידי התרבות הנאטופית. נראה שהאדם הקים למרגלות המערה יישוב קבע או יישוב קבוע למחצה. במקום נמצאו שרידים של מבני מגורים וקירות תמך בנויים אבן, יותר ממאה קברים, מכתשים, חפצי אמנות וכמות אדירה של אשפת יישוב. ממצאי החפירה בשכבות הנאטופיות במערת הנחל מילאו תפקיד מרכזי בהגדרת התרבות כשלב בין התרבויות הפלאוליתיות הנוודיות ובין התרבויות הנאוליתיות החקלאיות.
גיאולוגיה וגיאומורפולוגיה
בשמורה מצוק תלול, הבנוי בעיקרו משונית מאובנת של צדפה ימית מהסוג רודיסט. בשאר השמורה הסלעים הם דולומיט, גיר קשה וקירטון האופייניים לכרמל.
במערבו של הכרמל ובשמורת טבע נחל מערות שוכן מצוק הבנוי משוניות ימיות מאובנות, שחיו בים 115 עד 90 מיליון שנה לפני זמננו. המאובנים הנפוצים ביותר במצוק הזה הם של צדפה ושמה רודיסט, שנעלמה מעולמנו לפני כ־65 מיליון שנה.
הרודיסט בנוי משתי קשוות: קשווה אחת תחתונה בדמות שופר, שהייתה נעוצה בקרקעית הים, וקשווה עליונה עגולה, שכיסתה על פתח הקשווה הארוכה כמו שמִכסה מְכסה סיר. הרודיסט היה יכול לפתוח את הקשווה הזאת ולסוגרה כרצונו.
מערות רבות בכרמל, ובהן המערות בנחל מערות, נמצאות במצוק השוניות. סלעי השוניות מלאים בנקבים, ולכן מים מחלחלים בהם בקלות יחסית, ממיסים אותם ויוצרים בהם חללים. המצוק במערב הכרמל נוצר משום שחזיתו ניצבה בעבר הגאולוגי מול הים וספגה את מפץ הגלים.
ממזרח למצוק בנוי הכרמל סלעים קשים של גיר ודולומיט, היוצרים נוף של מדרגות ודרגשים. סלעי דולומיט נוצרים בים רדוד, או בלגונות, וייתכן ששוניות הרודיסטים חסמו את הים ויצרו מאחוריהם לגונות, ובהן התפתחו הסלעים האלה.
ממזרח למצוק בנוי הכרמל סלעים קשים של גיר ודולומיט, היוצרים נוף של מדרגות ודרגשים. סלעי דולומיט נוצרים בים רדוד, או בלגונות, וייתכן ששוניות הרודיסטים חסמו את הים ויצרו מאחוריהם לגונות, ובהן התפתחו הסלעים האלה.
הידרולוגיה
נחל מערות הוא נחל אכזב, ומים זורמים בערוצו רק בחורף, בעקבות שטפונות.
נחל מערות מנקז את מערבו של הכרמל, ויובליו מגיעים מהמרחב שבין דליית אל־ כרמל בצפון לכרם מהר"ל בדרום. אורכו של הערוץ הראשי כ־12 ק"מ, ואגן הניקוז של הנחל משתרע על כ־40 קמ"ר. נחל מערות הוא נחל אכזב, ומים זורמים בו רק בשיטפונות בחורף. אגן הניקוז של הנחל נמצא באזור גשום הזוכה לכ־700 מ"מ גשם בשנה בממוצע.
כשהנחל מגיע למישור חוף הכרמל, משתנה אופיו לנחל אלוביאלי, המתחתר בקרקע העשויה סחף. חלק זה של הנחל עבר הסדרה על ידי רשות הניקוז כרמל ומתווה בין שדות וישובים למניעת הצפות.
כשהנחל מגיע למישור חוף הכרמל, משתנה אופיו לנחל אלוביאלי, המתחתר בקרקע העשויה סחף. חלק זה של הנחל עבר הסדרה על ידי רשות הניקוז כרמל ומתווה בין שדות וישובים למניעת הצפות.
פעילות רשות הטבע והגנים לשמירת המקום
- בעבר הייתה הכניסה למערות האדם הקדמון חופשית. רבים נהגו להדליק בהן נרות ומדורות, אשפה רבה הושארה בשטח המערות והטיפוס אליהן נעשה בשבילים רבים ולא מסודרים. בשנת 1989 הסדירה רשות הטבע והגנים את המערות לביקור הקהל מתוך שמירה על הערכים הארכאולוגים שבהן.
- בשנת 2012 הכריז הארגון הבינלאומי אונסק"ו על שמורת טבע נחל מערות אתר מורשת עולמית, בעל ערך בינלאומי לחקר התפתחות האדם.
- בשנת 1996 הכריז האו"ם על הכרמל שמורה ביוספרית. שמורת טבע נחל מערות נמצאת בשטחים שהוגדרו כחיץ בין גלעין השמורה הביוספרית, שבו מתקיימת שמירה מרבית, לבין אזור המעבר, שבו מתקיימת פעילות אנושית רבה. בהיותה אזור חיץ מתאפשרת במקום פעילות טיולים ועריכת מחקרים.
- נערכו סקרי צומח לאיתור מיני צמחים נדירים בתחומי השמורה ונערכה בה בדיקה רב־שנתית של השתנות הצמחייה. סקרים אקראיים נוספים נערכים בכל כמה שנים.
- התבצעו סקרים לאיתור קינוני של דורסים במצוקים לאורך נחל המערות.
- אישוש אוכלוסיית הצמח הנדיר כרוב כרתי. בשנים 1999 עד 2001, ומשנת 2013 נאספו בשמורה זרעים של כרוב כרתי לשם זריעה והגדלת מספר האתרים שבהם הוא מופיע בנחל מערות.
- נערכו סקרים לאיתור מיני העטלפים הלנים במערות.
- חפירת שתי ברכות חורף בתחומי השמורה בשנת 2001 כדי לאושש את אוכלוסיות הדו-חיים בכרמל ועריכת סקרי דו־חיים בברכות בכל כמה שנים.
- שחרור בזים אדומים לטבע בתחום השמורה בסוף שנות התשעים ובתחילת שנות האלפיים.
- בשנת 1999 שונה נתיב המסלול הכחול (השביל הבוטני) כדי להקטין את השפעת המטיילים על עולם החי, ובעיקר על קינון העקב העיט. בו בזמן נערך מעקב לבדיקת השתקמות השביל הישן והתפתחות הצמחייה בשביל החדש או נסיגתה.
מידע שימושי
כיצד להגיע:
על כביש 4 (ת"א - חיפה הישן), 8 ק"מ צפונית לצומת פרדיס.
לבאים מצפון, הפניה שמאלה לאתר אסורה (קו לבן) יש להמשיך עד הכניסה למושב גבע כרמל
לבאים מצפון, הפניה שמאלה לאתר אסורה (קו לבן) יש להמשיך עד הכניסה למושב גבע כרמל
כ-500 מטר להסתובב ולחזור עם הפנים צפונה
קו 921 מת"א לחיפה לפרטים מודיעין אגד.
קו 921 מת"א לחיפה לפרטים מודיעין אגד.
מה יש עוד:
תחנת מידע אזורית, מרכז הדרכה אזורי, מסלולים מסומנים בנושאי גיאולוגיה ובוטניקה מלווים בדפי עזר, חנות מזכרות, מזנון.
שעות פתיחה
הכניסה לשמורה נסגרת שעה לפני השעות הרשומות
שעון קיץ:
בימים א'-ה' ושבת 8:00-17:00.
בימי שישי וערבי חג 8:00-16:00
בימי שישי וערבי חג 8:00-16:00
שעון חורף:
בימים א'-ה' ושבת 8:00-16:00.
בימי שישי וערבי חג 8:00-15:00
בימי שישי וערבי חג 8:00-15:00
בערב ראש השנה, ערב יום כיפור וערב פסח: 8:00 - 13:00
דרכי התקשרות
טלפון: 04-9841750/2
פקס: 04-9843144
כניסת כלבים
אסורה לפרטים הקישו כאן
לפרטים הקישו כאןמידע נוסף
מצורפת דפדפת אנגלית - site pamphlet 
.jpg "הזמנה מהאדמה - שביל חדש בנחל מערות")
